Πανικόβλητοι οι επιζήσαντες ζητούν καταφύγιο στους ανοιχτούς χώρους του λιμανιού και στις όχθες του Τάγου ποταμού. Μιάμιση ώρα όμως μετά, τεράστια παλιρροϊκά κύματα καταβυθίζουν τα προσαραγμένα πλοία, καταστρέφουν τις αποβάθρες και μετατρέπουν τις εγκαταστάσεις σε άμορφους σωρούς. Και ο ισχυρός άνεμος που ακολουθεί, τροφοδοτεί τις εστίες πυρκαγιάς που με τις τεράστιες φλόγες τους καταβροχθίζουν τις επόμενες πέντε μέρες ό,τι έχει απομείνει. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, η πανίσχυρη πρωτεύουσα της πορτογαλικής αποικιακής αυτοκρατορίας, η πλούσια μεγαλούπολη των 250.000 κατοίκων, το παντοδύναμο προπύργιο της τρομακτικής Ιεράς Εξέτασης θα σβήσει από τον χάρτη.
Ο σεισμός της Λισσαβώνας στα μέσα του 18ου αιώνα υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες φυσικές καταστροφές της ιστορίας. Η είδηση διαδόθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. Και άλλαξε όχι μόνο τη ζωή των δυτικών ακτών της Ιβηρικής αλλά και την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ιστορίας. Διότι ο παράλογος χαρακτήρας της καταστροφής προξένησε ισχυρά ρήγματα στη θρησκευτική πίστη, στην αυτονόητα δεδομένη φυσική καλοσύνη του Θεού, δημιουργώντας ευνοϊκό έδαφος στους Διαφωτιστές για να προπαγανδίσουν τις κοσμικές ορθολογιστικές τους ιδέες.
Το βιβλίο του Nicholas Shrady «Ο μεγάλος σεισμός. Καταστροφή, δέος και ορθολογισμός στη Λισσαβώνα το 1755» (μετ. Ξ. Γιαταγάνας, εκδ. Κριτική, σελ. 320) αποτελεί ένα συναρπαστικό χρονικό της θεομηνίας που άλλαξε την πορεία του δυτικού κόσμου. Ο σεισμός εξολόθρευσε από 10.000 έως 40.000 ανθρώπους και κατακρήμνισε πάνω από το 80% των κτηρίων της Λισσαβώνας. Λίγες ώρες μετά, οι ισορροπίες ισχύος άλλαξαν. Αδύναμος και άβουλος ο θεοσεβής μονάρχης Jose I αναρωτιέται: «Τι πρέπει να γίνει για ν' ανταποκριθούμε σε αυτή την επιβολή της θείας δικαιοσύνης;». Και ο θεληματικός, δαιμόνιος Sebastiao Jose de Carvalho e Melo, που έμεινε γνωστός στην ιστορία ως μαρκήσιος de Pombal του απαντά «Να θάψουμε τους νεκρούς και να ταΐσουμε τους επιζώντες». Για τα επόμενα 22 χρόνια, ο ταπεινής καταγωγής υπέρμαχος του Διαφωτισμού Carvalho, ο οποίος είχε κατορθώσει να αναρριχηθεί μόνο μέχρι τις παρυφές της βασιλική αυλής, θα γίνει πανίσχυρος. Θα πραγματοποιήσει αξιόλογο μεταρρυθμιστικό έργο στην πλούσια εξ αιτίας του βραζιλιάνικου χρυσού αλλά καθυστερημένη Πορτογαλία, αφού έρθει σε σύγκρουση με τους οπισθοδρομικούς ευγενείς και τους πανίσχυρους Ιησουίτες. Θα εισαγάγει στο Πανεπιστήμιο τη διδασκαλία των μαθηματικών και των φυσικών επιστημών, θα εγκαινιάσει τη δημιουργία βοτανικού κήπου και αστεροσκοπείου.
Οι επιπτώσεις του Μεγάλου Σεισμού υπήρξαν εξίσου ανατρεπτικές και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Τα αισιόδοξα απο-φθέγματα του Αλεξάντερ Πόουπ και του Λάιμπνιτς πως «Ο,τι και να γίνει είναι σωστό» και πως «Ζούμε στον καλύτερο δυνατό κόσμο» υφίστανται σοβαρότατο πλήγμα. «Πώς ο απέραντα σοφός και φιλέσπλαχνος Θεός εγκατέλειψε δικαίους και αδίκους σε μια τέτοια καταστροφή;», αναρωτιέται ο εξάχρονος Γκαίτε. Και ταυτόχρονα ο ώριμος Βολταίρος συλλαμβάνει τη σημασία της κατακλυσμιαίας καταστροφής. «Στοιχηματίζω, γράφει, ότι και οι ιεροεξεταστές καταπλακώθηκαν επίσης όπως όλοι οι άλλοι. Αυτό πρέπει να διδάξει τους ανθρώπους να μην καταδιώκουν άλλους ανθρώπους: διότι, όταν μερικοί θρησκευόμενοι φανατικοί καίνε ζωντανούς κάποιους αθώους, η γη ανοίγει ξαφνικά και τους καταπίνει όλους». Και ο Ζαν-Ζακ Ρουσώ χρησιμοποιεί τον σεισμό από τη δική του, ιδιαίτερη σκοπιά ως επιχείρημα προκειμένου να υπερασπιστεί τις απόψεις του υπέρ της φυσικής ζωής και εναντίον του συνωστισμού μέσα στις πολυάνθρωπες πόλεις.
Με την ίδια ευκαιρία, ο Βρετανός θεμελιωτής του μεθοδισμού John Wesley καταφέρεται εναντίον της Ιεράς Εξέτασης ενώ ο Ιμάνουελ Καντ δημοσιεύει τρεις πραγματείες, αντιμετωπίζοντας τον σεισμό περισσότερο ως επιστημονικό παρά ως ηθικό φαινόμενο. Ο σεισμός της Λισσαβώνας έπαιξε στον 18ο αιώνα το εμβληματικό ρόλο που είχε το Ολοκαύτωμα στον 20ό αιώνα. Μετά την ισοπεδωτική του δράση, παρατηρεί ο Nicholas Shrady, ο κόσμος φάνηκε ανεπίστρεπτα μεταμορφωμένος: Ο Θεός έπαψε να είναι δίκαιος και η Φύση έπαψε να είναι μόνον ευεργετική.
πηγές:kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου