Ο Ελευθέριος Βενιζέλος φοράει το γνωστό του γυαλιστερό ημίψηλο και σφουγγίζει το μέτωπό του με ένα λευκό μαντίλι, απομακρύνοντας προσωρινά τη σκόνη και τον ιδρώτα, σε μια ανθρώπινη κίνηση που τότε μπορούσαν να κάνουν δημοσίως οι ηγέτες, ενώ σήμερα όχι. Είναι 14 Ιουνίου του 1917 και ορκίζεται στο Πεδίον του Αρεως πρωθυπουργός της κυβέρνησης που θα κηρύξει τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις. Ακριβώς πίσω του υπάρχουν κτίσματα που έχουν σβηστεί από τη μνήμη αλλά και κάτι πραγματικά αλλόκοτο για το σημερινό βλέμμα: ο λόφος του Στρέφη, άκτιστος, με ένα λατομείο στην άκρη, φαντάζει τεράστιος. Είναι σε τέτοιο βαθμό ξένη η εικόνα αυτή, που παρακαλώ τον Τάσο Αναστασιάδη, υπεύθυνο των Σύγχρονων Σπουδών της Γαλλικής Σχολής Αθηνών να σταματήσει για λίγο το βίντεο στην οθόνη του υπολογιστή του, ώστε να εξετάσω προσεκτικότερα πώς ήταν πριν από 100 χρόνια το ύψωμα που κατέφαγε η δόμηση.
Βρισκόμαστε στο γραφείο του, στο υπέροχο κτίριο της EFA στην οδό Διδότου και βάζει τις τελευταίες πινελιές στον κατάλογο μιας εξαιρετικής έκθεσης που ετοιμάζει η Σχολή με εγκαίνια στις 14 Σεπτεμβρίου στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς. Εχει τίτλο «Αθήνα 1917. Με το βλέμμα της στρατιάς της Ανατολής» και περιέχει 110 φωτογραφίες και δύο βίντεο (το ένα δείχνει τον κάθιδρο Βενιζέλο...). Πρόκειται για σπάνιο οπτικό υλικό, από τη φωτογραφική υπηρεσία του συμμαχικού εκστρατευτικού σώματος της Αντάντ, το οποίο έδρασε στα Βαλκάνια στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, γνωστό ως «Στρατιά της Ανατολής». Η στρατιά αυτή συγκροτήθηκε το 1915 με βάση τη Θεσσαλονίκη σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να στηριχθεί η Σερβία και συναπαρτίστηκε από στρατεύματα πολλών εθνικοτήτων. Το 1917, 5.000 Γάλλοι κατέβηκαν στην Αθήνα για να στηρίξουν τον Βενιζέλο που ξαναπήρε την εξουσία έχοντας απέναντί του τον Βασιλιά Κωνσταντίνο. Είναι η πρώτη φορά που θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε εκατοντάδες λήψεις που αποτύπωσαν δύο άγνωστοι Γάλλοι φωτογράφοι που υπηρετούσαν ως στρατιώτες με θέμα την πρωτεύουσα της εποχής εκείνης και οι εκπλήξεις διαδέχονται η μία την άλλη.
Κάρα και... κοπάδια
Απέναντί μας είναι μια Αθήνα όπου δεν έχουν φτάσει ακόμα οι πρόσφυγες, κυκλοφορούν στον δρόμο τραμ, κάρα και άμαξες, υπάρχουν κοπάδια με βοσκούς μέχρι και στο κέντρο της πόλης (τα ζωντανά τους έχουν καταφάει κάθε βλάστηση τους λόφους της πρωτεύουσας εξ ου και είναι γυμνοί), τα σπίτια έχουν τετράριχτες σκεπές από κεραμίδια, οι γυναίκες κρατάνε στάμνες, τα αρχαία μνημεία αναδίδουν αυτή την αύρα Grand Tour που είχαν επί Τουρκοκρατίας. Η καθημερινή ζωή, οι γειτονιές, τα σπαράγματα του παρελθόντος, τα κτίρια, οι δρόμοι, όπως ήταν πριν από ακριβώς 100 χρόνια. Ομως πέρα από την εν πολλοίς άγνωστη ιστορία της ίδιας της πρωτεύουσας, το αφιέρωμα μας παρουσιάζει και άλλο ένα υποφωτισμένο κεφάλαιο.
Οπως μου εξηγεί ο Τάσος Αναστασιάδης, στην πατρίδα μας, η περίοδος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο οποίο πρωταγωνίστησε η περίφημη στρατιά, συμπιέζεται χρονικά ανάμεσα σε δύο συμπληγάδες: τους Βαλκανικούς Πολέμους και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Αν σε αυτά προσθέσει κανείς και τον Εθνικό Διχασμό καταλαβαίνει γιατί μέχρι σήμερα, υπάρχει μια συσκότιση στις γνώσεις μας για τον Μεγάλο Πόλεμο. Τα γεγονότα πριν και μετά ήταν τόσο πυκνά και καθοριστικά ώστε να καταλάβουν μεγαλύτερο χώρο στην έρευνα, την ιστοριογραφία αλλά και τη διδασκαλία της Ιστορίας στην Ελλάδα. Ακόμα όμως και στη συνείδηση των ανθρώπων, ο Εμφύλιος και ο Δεύτερος Παγκόσμιος είναι πιο αποτυπωμένοι όχι γιατί είναι νωποί χρονικά αλλά διότι έχει γίνει εντονότερος δημόσιος διάλογος.
Υπάρχουν βέβαια χώρες όπως η Γαλλία, όπου από το 2014 έχουν ξεκινήσει επισήμως ο προγραμματισμός εκδηλώσεων, συνεδρίων και ο σχεδιασμός για τους εορτασμούς της εκατονταετηρίδας. Σε αυτό το πλαίσιο, η Γαλλική Σχολή, έχει ήδη καθορίσει έναν τετραετή άξονα έρευνας για το θέμα από το 2016 έως και το 2019 με στόχο να γίνει ευρύτερα γνωστός ο ρόλος της Στρατιάς της Ανατολής. «Ηδη, εδώ και αρκετό καιρό είχαμε εντοπίσει αυτό το καταπληκτικό φωτογραφικό υλικό από δύο πηγές: Την Établissement de Communication et de Production Audiovisuelle de la Défense, και την Médiathèque de l’Architecture et du Patrimoine» λέει στην «Κ» ο Αναστασιάδης. Παράλληλα, όμως η ίδια η EFA, έχει έναν ακόμα λόγο να διοργανώνει αυτό το αφιέρωμα. Βρέθηκε και αυτή στο μάτι του κυκλώνα τη διετία 1915-1917, καθώς ο φιλογερμανός βασιλιάς Κωνσταντίνος θεώρησε, όχι και τόσο άδικα όπως λέει χαμογελώντας ο συνομιλητής μας, πως ανάμεσα στο προσωπικό της υπήρχαν άνθρωποι που συνέλεγαν πληροφορίες και έκαναν κατασκοπευτικό έργο για την πλευρά της Αντάντ. Το αποτέλεσμα ήταν να παραμείνει κλειστή για ένα εξάμηνο μετά τη κρίση των Νοεμβριανών του 1916.
Οπως συμπληρώνει, πάντως, ο υπεύθυνος Σύγχρονων Σπουδών της Σχολής, το ζήτημα δεν είναι να αναδειχθούν τα γεγονότα μόνο στο θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων αλλά και να δει κανείς πώς επέδρασε η στρατιά στο ζήτημα της εισαγωγής της νεωτερικότητας.
Ποιος γνωρίζει λ.χ. πως ανάμεσα στα γαλλικά στρατεύματα ήρθαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα εκατοντάδες Αφρικανοί από τη Βόρειο αλλά και την Υποσαχάρια Αφρική (τους αποκαλούσαν όλους καταχρηστικά «Σενεγαλέζους») αλλά και Ασιάτες από τις γαλλικές κτήσεις; Ξαφνικά οι συμπατριώτες μας που είχαν συνηθίσει να συμβιώνουν με τις εθνικότητες που κυριαρχούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήρθαν αντιμέτωποι με ανθρώπους, ήθη και έθιμα που δεν είχαν ξαναδεί. Αξίζει, πάντως, να σκεφτεί κανείς πως η στρατιά έφτασε να αποτελείται κάποια στιγμή από 650.000 άτομα που ήταν στη Θεσσαλονίκη.
Οταν κατέβηκαν οι 5.000 Γάλλοι στην Αθήνα, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, πιεζόμενος και από τους αποκλεισμούς, αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να αλλάξει έτσι η πολιτική ουδετερότητας της Ελλάδος στον Πόλεμο. «Κάποιοι αποκάλεσαν τη Στρατιά της Ανατολής με τον υποτιμητικό όρο ως “οι κηπουροί της Θεσσαλονίκης” θεωρώντας ότι δεν πολέμησαν αρκετά εναντίον των εχθρών, όμως η αλήθεια είναι ότι χάρις στη δική τους καθοριστική συμβολή ήρθε η συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας, που άλλαξε τους συσχετισμούς», λέει ο Τάσος Αναστασιάδης. «Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για ένα συναρπαστικό αφήγημα και είμαστε ενθουσιασμένοι που οι Αθηναίοι θα έχουν την ευκαιρία να δουν αυτές τις φωτογραφίες».
Η έκθεση που διοργανώνει η Γαλλική Σχολή Αθηνών θα εγκαινιαστεί στις 14/9 στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς και θα διαρκέσει μέχρι τις 12 Νοεμβρίου. Την επιστημονική επιμέλεια έχουν ο Τάσος Αναστασιάδης και η Λένα Κορμά και τη σκηνογραφική επιμέλεια ο Παύλος Θανόπουλος. Κείμενα υπογράφουν επίσης ο Μάνος Μπίρης και ο Μανώλης Κορρές.
kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου